Upadłość konsumencka małżonków – jakie są skutki dla wspólnego majątku?

Postawione w tytule dzisiejszego wpisu pytanie ma istotne znaczenie dla wielu osób, które rozważają możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej. W praktyce bowiem może zdarzyć się, że upadłość konsumencką będzie chciało ogłosić oboje małżonków, choć oczywiście z takim wnioskiem może wystąpić również tylko jeden z partnerów. Natychmiast pojawia się pytanie – jak upadłość konsumencka ogłoszona w stosunku do tylko jednego małżonka wpływa na drugą osobę w związku?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w przypadku małżonków

Na początek istotna uwaga – otóż o tym, czy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej decyduje każdy małżonek indywidualnie. Przepisy prawa upadłościowego nie przewidują bowiem możliwości złożenia wspólnego (jednego) wniosku o ogłoszenie upadłości przez oboje małżonków. Każdy z nich musi złożyć oddzielny wniosek, wskazując w nim wszelkie niezbędne i wymagane prawem okoliczności. Zatem tak jak wspomniałem, jest to oddzielna decyzja każdego z nich. Co prawda, na zasadzie art. 219 Kodeksu postępowania cywilnego można wnioskować do sądu upadłościowego, aby wnioski dwojga małżonków rozpoznał wspólnie, ale nie zmienia to faktu, że są to nadal dwa oddzielne wnioski. Zatem kiedy mąż i żona zdecydowani są na to, aby złożyć takie wnioski, należy to zrobić na dwóch oddzielnych formularzach, najlepiej w tym samym czasie, i wnioskować do sądu, aby na podstawie art. 219 Kodeksu Postępowania Cywilnego zarządził połączenie obu spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Taki wniosek można przykładowo zamieścić w formularzu, w części obejmującej uzasadnienie.
Pod kątem skutków dla majątku wspólnego dużo większe konsekwencje niesie jednak za sobą sytuacja, w której to tylko jeden małżonek (zadłużony) decyduje się na wniesienie do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a drugi ze względu np. na brak zadłużenia tego nie czyni. Co istotne między partnerami istnieje oczywiście ustrój wspólności majątkowej. Co się wówczas dzieje z majątkiem zgromadzonym wspólnie przez małżonków?

Majątek wspólny a majątek osobisty każdego z małżonków

Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, w momencie zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje partnerów lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową będą należeć do majątku osobistego każdego z małżonków. W uproszczeniu zatem majątek, który gromadzą małżonkowie po momencie zawarcia związku małżeńskiego, stanowi ich wspólny majątek. Warto wiedzieć, że do tego majątku należą:

• wynagrodzenie za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, a także z majątku osobistego każdego z partnerów;
• oraz środki zebrane na rachunku otwartym lub pracowniczym w ramach funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Majątkiem tym wspólnie zarządzają małżonkowie. Tylko na marginesie należy wskazać, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą z kolei np.:

• przedmioty majątkowe, które zostały nabyte przed utworzeniem wspólności ustawowej;
• przedmioty majątkowe nabyte przez zapis, dziedziczenie lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej;
• przedmioty majątkowe mające na celu wyłącznie zaspokojenie osobistych potrzeb jednego z małżonków;
• przedmioty uzyskane z powodu odszkodowania za uszkodzenie ciała, czy wywołanie rozstroju zdrowia lub z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Ostatni punkt nie dotyczy jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb, czy też zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość.

Wpływ ogłoszenia upadłości na majątek wspólny 

Po tak poczynionych wstępnych uwagach mogę przejść do odpowiedzi na tytułowe pytanie. Otóż oczywistą sytuacją jest, że z chwilą ogłoszenia upadłości konsumenckiej tylko jednego z małżonków przez sąd, jego majątek osobisty wchodzi do masy upadłości, co istotne podobnie dzieje się z majątkiem wspólnym małżonków, on również wchodzi do masy upadłości, nad którą zarząd przejmuje syndyk, a jego podział jest niedopuszczalny. Co równie istotne w momencie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, między małżonkami powstaje z mocy prawa rozdzielność majątkowa. Co zatem może zrobić drugi małżonek, który niejako „utracił swoją część” w majątku wspólnym? Otóż zgodnie z art. 124 ust. 3 Prawa upadłościowego małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność w postępowaniu. Musi zatem dokonać odpowiedniego zgłoszenia swojej wierzytelności, wówczas obok innych wierzycieli będzie mógł uzyskać przynajmniej w części zaspokojenie.

Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że z mocy prawa wyłączone z masy upadłości pozostają jednakże przedmioty służące prowadzeniu działalności gospodarczej oraz pracy zawodowej przez małżonka upadłego dłużnika – również wtedy, gdy objęte są one majątkową wspólnością małżeńską, o czym stanowi art. 124 ust. 5 Prawa upadłościowego.

Czy małżonek upadłego może podjąć jakieś działanie przed ogłoszeniem upadłości przez swojego małżonka?

Wskazane powyżej przepisy nie pozostawiają zbyt dużego pola manewru małżonkowi upadłego dłużnika. Wydaj się, że najrozsądniejszym rozwiązaniem jest ustanowienie z odpowiednio dużym wyprzedzeniem rozdzielności majątkowej między małżonkami. Trzeba jednak pamiętać, że aby rozdzielność majątkowa była „skuteczna”, to winna być ustanowiona przynajmniej 2 lata przed złożeniem przed jednego z małżonków wniosku o ogłoszenie swojej upadłości. Tym samym cały proces powinien być zaplanowany z dużym wyprzedzeniem, co jak pokazuje życie, nie zawsze jest możliwe.