Uchwała Sądu Najwyższego – rozwód orzeczony w pandemii może okazać się obarczony nieważnością.

Od kilki dni w mediach pojawiają się liczne artykuły, informacje dotyczące konsekwencji prawnych uchwały podjętej przez Sąd Najwyższy w dniu 14 grudnia 2023 r. Konsekwencje tego orzeczenia mogą dotknąć wielu osób. O co dokładnie chodzi w całej sprawie? 

Uchwała Sądu Najwyższego dotycząca składu sądu orzekającego o rozwodzie

Sąd Najwyższy w dniu 14 grudnia 2023 r. uchwałą o sygn. akt III CZP 32/23 udzielała odpowiedzi na pytanie prawne zadane mu przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, pytanie brzmiało: 

Czy sąd pierwszej instancji w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników, ukształtowany na podstawie zarządzenia Wiceprezesa Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 6 lipca 2021 r., rozpoznający sprawę po wejściu w życie art. 15 zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 2095), był sądem ustanowionym zgodnie z przepisami prawa?,

a w wypadku udzielenia odpowiedzi negatywnej:

Czy wobec sprzeczności składu sądu z przepisami prawa zachodziła nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.)?

Sąd Najwyższy Izba Cywilna udzielił następującej odpowiedzi: 

​W sprawach o rozwód, zarówno niezakończonych do 3 lipca 2021 r., jak i wszczętych w okresie od 3 lipca 2021 r. do 14 kwietnia 2023 r., sąd pierwszej instancji orzeka w składzie jednego sędziego, chyba że prezes sądu zarządził rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów. W razie rozpoznania takiej sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników zachodzi nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

Jak rozumieć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2023 r.?

Co do zasady sprawy o rozwód rozstrzygają Sądy Okręgowe w składzie jeden sędzia zawodowy plus dwóch ławników. Jednakże w pandemii wprowadzono przepisy znoszące tą zasadę. 

Jak wskazuje rzecznik Sądu Najwyższego: Mówiąc w skrócie, Sąd Najwyższy orzekł w uchwale tylko tyle, że w czasie obowiązywania ustawy covidowej należało ją stosować, a jeśli została zignorowana i procedowano w składzie wynikającym z przepisów k.p.c. (wtrącenie własne: a więc w składzie jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników), których stosowanie było wyłączone na czas obowiązywania ustawy covidowej, to składy takie były niezgodne z prawem. To powoduje nieważność postępowania. Ale nieważność musi być stwierdzona przez sąd. Dopóki zatem wyrok nie zostanie uchylony ze względu na nieważność postępowania, to wywołuje skutki prawne –prof. Aleksander Stępkowski, sędzia i rzecznik SN.

Jakie są konsekwencje uchwały Sądu Najwyższego? 

W przypadku trwających jeszcze postępowań rozwodowych, wszczętych w trakcie obowiązywania tzw. ustawy covidowej, sądy z urzędu powinny stwierdzić nieważność postępowania i ponownie rozpoznać sprawę w prawidłowym składzie (co do zasady bez udziału ławników). Natomiast w przypadku spraw prawomocnie zakończonych, to aby wystąpił skutek nieważności, strona musi wnieść wniosek o wznowienie postępowania. Na wniesienie skargi o wznowienie postępowania zainteresowana strona ma trzy miesiące od dnia, w którym dowiedziała się o podstawie wznowienia, w tym wypadku nieważności postępowania w jej sprawie. Należy, jednakże pamiętać, że niedopuszczalna jest skarga od wyroku orzekającego rozwód, gdy po jego uprawomocnieniu choć jedna ze stron zawarła nowy związek małżeński.

Jeżeli zatem strona w przypisanym terminie nie wniesie wniosku o wznowienie postępowania rozwodowego, to wyrok rozwodowy wywołuje skutki prawne.