Zadośćuczynienie za krzywdę doznaną po śmierci najbliższej osoby – standaryzacja orzecznictwa

Zadośćuczynienie, a odszkodowanie za śmierć bliskiej osoby

W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę, iż w obrocie powszechnym często zamiennie używa się pojęcia odszkodowanie oraz zadośćuczynienie. Nie jest to prawidłowa praktyka. Zadośćuczynieniem dotyczy bowiem wynagrodzenia za krzywdę, cierpienie ból np. po starcie bliskiej osoby. Chodzi zatem o elementy niewymierne, często trudne do uchwycenia związane z szeroko rozumianą krzywdą (szkodą niematerialną). Natomiast odszkodowanie związane jest typową szkodą materialną, policzalną, uszczerbkiem w majątku.

Zadośćuczynienie za krzywdę doznaną na skutek śmierci najbliższego członka rodziny

Zgodnie z art. 446 § 4 k.c. sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. W sytuacji zatem, gdy dana osoba zginie np. w wypadku drogowym, członkowie jej najbliższej rodziny mogą domagać się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jest to oczywiście jedno z kilku roszczeń przysługujących członkom rodziny zmarłego (obok roszczeń typowo odszkodowawczych związanych z kosztami pogrzebu, czy też stosownym odszkodowaniem za pogorszenie sytuacji życiowej oraz obok roszczeń rentowych). 

Wysokość zadośćuczynienia za krzywdę po śmierci najbliższego członka rodziny 

Przywołany wyżej przepis nie określa w jakiej wysokości sąd może przyznać zadośćuczynienie. Pozostawiono to ocenie sądu, który rozpoznając sprawę bierze pod rozwagę szereg okoliczności danej sprawy np. wiek zmarłego, wiek roszczącego, stopień pokrewieństwa (czym bliższa rodzina, tym to świadczenie co do zasady powinno być wyższe), wspólne zamieszkiwanie, powikłanie żałoby po śmierci najbliższej osoby. Ilość okoliczności, które powinien wziąć pod uwagę sąd, indywidulany charakter sprawy, a nawet poziom życia w danej okolicy, nierzadko wypływa na rozbieżności w orzecznictwie. W bardzo podobnych sprawach sądy z różnych miejscowości orzekają różne kwoty tytułem zadośćuczynienia, nieraz skrajnie różne. Przykładowo w sprawie o podobnym charakterze Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądzi na rzecz syna osoby zmarłej w wypadku drogowym np. 100.000 zł, a Sąd Okręgowy Słupsku np. 70.000 zł.

Standaryzacja zadośćuczynień za krzywdę doznaną po śmierci najbliższego członka rodziny

W ostatnich latach można zaobserwować tendencję do ustandaryzowania wysokości przyznawanych zadośćuczynień za krzywdę doznaną po śmierci bliskiego członka rodziny. Ujednoliceniu ulega orzecznictwo sądowe, które po wielu już latach stosowania art. 446 § 4 k.c. staje się coraz bardziej przewidywalne. Kolejnym krokiem jest wprowadzenie narzędzi informatycznych. Takie narzędzie od 19 czerwca 2023 r. zostało udostępnione sądom, ale również pełnomocnikom i samym poszkodowanym na stronie internetowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury. Jak czytamy na tej stronie: Prezentowane poniżej narzędzia powstały w ramach projektu badawczego „Standaryzacja zadośćuczynień za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby najbliższej (art. 446 § 4 k.c.)”, w celu wspomagania sędziów orzekających w tego typu sprawach. Ich opracowanie poprzedzono badaniami aktowymi prowadzonymi przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury we współpracy z zespołem ekspertów, w skład którego wchodzili sędziowie orzekający w sprawach cywilnych oraz pracownicy naukowi. Narzędzie to przypomina swego rodzaju kalkulator, który po wprowadzeniu stosownych danych wskaże, w jakiej wysokości zadośćuczynienia zasądzały sądy w podobnym stanie faktycznym. Bazę dla tego rodzaju wyliczenia stanowi ponad 2300 spraw sądowych. 

Powyższe podejście wychodzi naprzeciw orzecznictwu Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 7 lutego 2019 r., II CSK 1/18 , stwierdza , że w sprawach o zadośćuczynienie pieniężne przewidziane w art. 446 § 4 k.c. indywidualizacji ocen w zakresie dotyczącym rozmiaru krzywdy nie powinno dokonywać się bez uwzględnienia wysokości zadośćuczynień zasądzanych przez sądy w podobnych stanach faktycznych. Takie wyważone podejście jest możliwe w aktualnym stanie prawnym i wydaje się pożądane. 

Ocena zaproponowanego narzędzia 

Podsumowując, przykładowy pośrednio poszkodowany z Gdańska, Słupska czy też Rzeszowa za pomocą powyższego narzędzia będzie mógł sprawdzić, na jaką kwotę sądy wyceniały krzywdę w podobnych do jego sprawach. Taką możliwość należy ocenić pozytywnie. Trzeba, jednakże pamiętać, że ustalenie wysokości swoich roszczeń to jedna rzecz, a druga to konieczność udowodnienia swojej krzywdy w sądzie. Przeprowadzenie odpowiedniego postępowania dowodowego, zaoferowania sądowi takich dowodów, które przekonają sąd do racji poszkodowanego to istotna rzecz. Dlatego w sprawach odszkodowawczych dotyczących roszczeń związanych ze śmiercią najbliższej osoby warto skorzystać z pomocy fachowego pełnomocnika.